Trong thời đại công nghệ số và mạng xã hội phát triển mạnh mẽ như hiện nay, việc chia sẻ thông tin hình ảnh, âm nhạc, video, đến các bài viết, nội dung học thuật – Diễn đàn một cách rộng rãi, nhanh chóng và thường xuyên. Ranh giới giữa việc “sử dụng hợp pháp” và “xâm phạm quyền tác giả” vì thế cũng ngày càng trở nên mờ nhạt trong nhận thức của nhiều người, đặc biệt là trong bối cảnh hiện tại khi một nội dung có thể được truyền tới hàng triệu người chỉ trong một vài giờ. Tuy nhiên, ai cũng phải hiểu ranh giới giữa “sử dụng hợp pháp” và “xâm phạm quyền giả”. Vậy khi nào bạn được phép sử dụng một tác phẩm mà không cần phải xin phép chủ sở hữu?

Theo quy định của Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, nguyên tắc chung được đặt ra là mọi hành vi sử dụng sản phẩm của người khác đều cần có sự đồng ý của chủ sở hữu quyền tác giả, trừ những trường hợp pháp luật được phép sử dụng không cần xin phép. Tuy nhiên, ngay cả trong những trường hợp được miễn phí, người sử dụng vẫn bắt buộc phải xác định tên tác giả, nguồn gốc sản phẩm, đồng thời không được làm sai lệch nội dung tác phẩm hay gây ảnh hưởng tiêu cực đến danh dự, uy tín của tác giả.

1. Các trường hợp sử dụng không cần xin phép, không phải trả tiền bản quyền:

Dưới đây là các trường hợp hợp được sử dụng tác phẩm đã công bố mà không phải xin phép, không phải trả tiền bản quyền, nhưng bắt buộc phải ghi rõ tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm, theo tài khoản 7 Điều 1 Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi 2022 (sửa đổi Điều 25 của Luật SHTT 2005):

• Tự động sao chép một bản duy nhất của tác phẩm để nghiên cứu khoa học, học tập hoặc giảng dạy của cá nhân.
• Trích dẫn hợp lý tác phẩm mà không làm sai ý tác giả để bình luận, minh họa hoặc làm rõ vấn đề trong tác phẩm riêng của mình.
• Trích dẫn hợp tác sản phẩm để viết báo, sử dụng trong ấn phẩm định kỳ, phát sóng hoặc các phương tiện truyền thông khác.
• Trích dẫn sản phẩm để giảng dạy , sử dụng trong sách giáo khoa, tài liệu giảng dạy mục tiêu giảng dạy trong nhà trường và cơ sở giáo dục.
• Sao chép tác phẩm để lưu trữ trong thư viện , phục vụ mục đích nghiên cứu mục tiêu, không nhắm tới mục tiêu thương mại.
• Biểu diễn tác phẩm sân khấu, âm nhạc trong sinh hoạt văn hóa, tuyên truyền cổ động tại địa phương , không thu tiền dưới bất kỳ hình thức nào.
• Ghi âm, ghi hình tạm thời sản phẩm đã công bố nỗ lực truyền đạt đến công chúng bởi các tổ chức phát hiện sóng, sử dụng cho chương trình của chính tổ chức đó.
• Chụp ảnh hoặc ghi hình công trình kiến ​​trúc, tác phẩm mỹ thuật, tác phẩm nhiếp ảnh, tác phẩm tạo hình được đặt tại nơi công cộng để minh họa trong tác phẩm hoặc dưới hình thức khác.
• Chuyển tác phẩm sang dạng chữ nổi hoặc ngôn ngữ dành cho bệnh tật mà không làm sai ý tác giả.

2. Những ranh giới cần lưu ý

Dù được miễn phí,  người sử dụng vẫn có nghĩa vụ :

• Xác  định tên tác giả, nguồn trích  đầy đủ;
• Không thể  biến đổi , bùng nổ, làm sai lệch nội dung tác phẩm ;
• Không sử dụng cho  mục đích thương mại  nếu luật pháp không cho phép;
• Không áp dụng với  toàn bộ sản phẩm , trừ khi trường hợp cụ thể được xác định hợp lý.

Ví dụ: Bạn  không thể đăng cả một chương trình tranh luận hoặc  phát tài liệu nền  trên video YouTube của mình với lý do “học tập”, nếu không vi phạm pháp luật cho phép.

Rất nhiều trường hợp vi phạm bản quyền trên môi trường mạng bắt nguồn từ sự thiếu hiểu biết về lý do hơn là cố ý. Đăng lại một bức ảnh, chèn nhạc nền vào video TikTok, chia sẻ ebook, tải lên bài hát yêu thích… đều có thể khiến bạn nhược điểm rối pháp lý nếu không biết giới hạn pháp luật.  Vì vậy, hãy xác định các trường hợp được sử dụng hợp pháp mà không được phép không chỉ giúp bạn tự sáng tạo nội dung mà vẫn bảo vệ bản thân khỏi nguy cơ vi phạm luật. Việc sử dụng sản phẩm của người khác mà không được phép chỉ được phép theo luật pháp cho phép, và phải bảo đảm quyền nhân thân và quyền tài sản của tác giả không bị xâm phạm. Là người sáng tạo nội dung, học viên, doanh nghiệp, hay chỉ là người dùng mạng xã hội thông thường – hiểu đúng về quyền tác giả là bước quan trọng để “sống đúng luật” trong thế giới giới.