Trong lĩnh vực sáng tạo nghệ thuật, tác phẩm mỹ thuật luôn đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tải thông điệp, tạo giá trị văn hóa và kinh tế. Tuy nhiên, trong thời đại số, việc sao chép, sử dụng trái phép các tác phẩm mỹ thuật diễn ra ngày càng phổ biến, gây tổn hại nghiêm trọng đến quyền và lợi ích của tác giả. Vậy quyền tác giả với tác phẩm mỹ thuật được pháp luật Việt Nam bảo vệ như thế nào? Những bất cập nào đang tồn tại? Cần làm gì để nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật trong lĩnh vực này? Hãy cùng Công ty Luật TNHH MV tìm hiểu qua bài viết sau.
1. Khái quát về quyền tác giả đối với tác phẩm mỹ thuật
1.1. Tác phẩm mỹ thuật là gì?
Theo khoản 2 Điều 14 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2022), tác phẩm mỹ thuật bao gồm:
“Tác phẩm hội họa, đồ họa, điêu khắc, tranh cổ động, trình bày mỹ thuật, hình tượng trang trí…”
Đây là những tác phẩm nghệ thuật tạo hình, được thể hiện bằng đường nét, màu sắc, hình khối và có tính nguyên gốc.
1.2. Quyền tác giả gồm những gì?
Gồm hai nhóm quyền chính:
- Quyền nhân thân: Được ghi tên, công bố tác phẩm, bảo vệ sự toàn vẹn…
- Quyền tài sản: Cho phép sao chép, phân phối, trưng bày, khai thác thương mại…
2. Cơ sở pháp lý bảo vệ tác phẩm mỹ thuật tại Việt Nam
- Luật Sở hữu trí tuệ 2005, sửa đổi năm 2022 (Chương III – Quyền tác giả);
- Nghị định 17/2023/NĐ-CP – quy định chi tiết một số điều của Luật SHTT về quyền tác giả, quyền liên quan;
- Công ước Berne, Việt Nam là thành viên từ năm 2004.
3. Thực trạng thực thi pháp luật bảo vệ quyền tác giả tác phẩm mỹ thuật
3. 1. Những kết quả đạt được
- Số lượng tác phẩm mỹ thuật được cấp Giấy chứng nhận quyền tác giả ngày càng tăng;
- Nhiều vụ vi phạm đã được phát hiện và xử lý bằng các biện pháp hành chính và dân sự;
- Nghệ sĩ, hoạ sĩ ngày càng nhận thức tốt hơn về giá trị và quyền của mình.
3.2. Hạn chế, bất cập
- Tỷ lệ vi phạm bản quyền cao: sao chép tranh, sản phẩm thiết kế, hình ảnh trên mạng xã hội diễn ra phổ biến;
- Khó chứng minh quyền sở hữu nếu chưa đăng ký hoặc không lưu giữ bản gốc;
- Thiếu cơ chế xử lý hiệu quả trên nền tảng số (ví dụ: Facebook, Instagram…);
- Chế tài xử phạt còn nhẹ, không đủ sức răn đe.
3.3. Một số vụ việc điển hình
- Tranh bị in lên áo thun, lịch, cốc… mà không xin phép tác giả;
- Sao chép tranh để trưng bày trong gallery mà không ghi nhận tên tác giả;
- Đăng tải tranh vẽ trên mạng và gỡ tên tác giả, tự nhận là của mình.
4. Giải pháp nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền tác giả tác phẩm mỹ thuật
Để tăng cường hiệu quả bảo vệ quyền tác giả đối với tác phẩm mỹ thuật, cần triển khai đồng bộ nhiều nhóm giải pháp về pháp luật, thực thi và nhận thức cộng đồng.
Trước hết, pháp luật cần được hoàn thiện theo hướng cập nhật với thực tiễn công nghệ số. Cụ thể, cần sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến bản sao kỹ thuật số và cơ chế bảo hộ tác phẩm trên môi trường mạng, cũng như hướng dẫn chi tiết việc đăng ký tác phẩm ở dạng NFT hoặc lưu trữ số hóa bằng blockchain. Đồng thời, cần tăng mức xử phạt hành chính và bồi thường dân sự trong các vụ vi phạm bản quyền mỹ thuật để đảm bảo tính răn đe hiệu quả.
Về mặt tổ chức thực thi, cần xây dựng cơ chế báo cáo và yêu cầu gỡ nội dung vi phạm trên các nền tảng mạng xã hội một cách nhanh chóng, minh bạch. Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng cần tăng cường kiểm tra tại các cơ sở in ấn, nhà sách, gian hàng online, đồng thời đào tạo chuyên sâu cho lực lượng thực thi pháp luật nhằm nâng cao kỹ năng xử lý vi phạm quyền tác giả mỹ thuật.
Cuối cùng, một giải pháp mang tính bền vững là nâng cao nhận thức cộng đồng và nghệ sĩ về quyền tác giả. Việc tổ chức các chương trình truyền thông, hội thảo phổ biến kiến thức pháp luật, hướng dẫn thủ tục đăng ký quyền tác giả, cách thu thập chứng cứ vi phạm cũng như khuyến khích công chúng tôn trọng bản quyền và lan tỏa giá trị thật của tác phẩm là hết sức cần thiết.
