Khi cha mẹ ly hôn, không chỉ có hai người lớn đối diện với quyết định rẽ lối, mà còn có một “bên thứ ba” âm thầm chịu tổn thương – đó là những đứa trẻ.

Không ít vụ ly hôn ghi nhận việc trẻ phải viết đơn tay, thậm chí trong nước mắt, để nói lên mong muốn của mình. Một lá đơn nguệch ngoạc, dòng chữ còn sai chính tả, nhưng lại mang sức nặng như một bản tự khai định đoạt cả tương lai gần của một đứa trẻ. Đằng sau những tờ đơn ấy là một câu hỏi pháp lý quan trọng: Pháp luật Việt Nam quy định thế nào về quyền được lắng nghe của trẻ nhỏ trong các vụ ly hôn? Và tòa án đánh giá nguyện vọng đó ra sao?

Vậy hãy cùng MV Law tìm hiểu nhé!

1. Khi trẻ em trở thành “người trong cuộc” của vụ ly hôn

Trong hầu hết các vụ ly hôn, trẻ em thường bị xem là “đối tượng chịu ảnh hưởng” thay vì là một chủ thể có quyền. Nhưng thực tế, trẻ không chỉ bị ảnh hưởng gián tiếp mà còn trực tiếp trở thành một phần trung tâm của tranh chấp, đặc biệt là khi cha mẹ không thỏa thuận được quyền nuôi con.

Dù không ai mong muốn, nhưng nhiều đứa trẻ phải lớn lên trong bối cảnh gia đình đổ vỡ, chịu đựng những cuộc tranh cãi, xung đột và cuối cùng là bước vào phòng xét xử trong tư cách và được hỏi: “Con muốn sống với ai?”. Đối với một đứa trẻ, đó là câu hỏi vừa đau đớn vừa quá sức. Nhiều em phải viết đơn trình bày nguyện vọng sống với cha hoặc mẹ, trong khi bản thân chưa hiểu hết ý nghĩa của những gì mình viết ra.

Trong một vụ án ly hôn tại TP.HCM, bé gái 9 tuổi viết: “Con muốn ở với mẹ, vì mẹ hay ôm con ngủ. Nhưng con cũng thương ba, vì ba dẫn con đi ăn pizza…”. Lá đơn không có tính pháp lý rõ ràng, nhưng lại trở thành bằng chứng xúc động khiến tòa phải cân nhắc kỹ. Những ví dụ như vậy đặt ra một câu hỏi pháp lý lớn: khi nào thì tiếng nói của trẻ nhỏ được lắng nghe?

2. Pháp luật quy định thế nào về việc trẻ trình bày nguyện vọng?

Theo Điều 81 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, khi cha mẹ ly hôn, con từ đủ 07 tuổi trở lên thì việc ai trực tiếp nuôi dưỡng phải xem xét đến nguyện vọng của trẻ. Điều này không có nghĩa trẻ tự quyết định, nhưng ý kiến của trẻ là một yếu tố quan trọng để tòa án tham khảo trong quá trình phân xử.

Pháp Luật không yêu cầu bắt buộc trẻ phải viết đơn, nhưng trên thực tế, nhiều tòa án ghi nhận ý kiến của trẻ dưới Hình thức bản tự trình bày, đơn tay hoặc buổi làm việc riêng có Mặt của cán bộ tòa án hoặc chuyên gia tâm lý. Việc ghi nhận Này phải được thực hiện một cách phù hợp với độ tuổi, trạng thái cảm xúc và sự phát triển tâm lý của trẻ.

Tuy nhiên, luật hiện hành chưa có quy trình chi tiết và thống nhất về cách hỏi – ghi nhận – đánh giá nguyện vọng của trẻ. Do đó, việc trẻ viết đơn hay được hỏi trực tiếp, cũng như mức độ xem xét ý kiến đó, hiện vẫn phụ thuộc vào thực tiễn xét xử tại từng địa phương và đánh giá của từng hội đồng xét xử.

3. Tòa án đánh giá nguyện vọng của trẻ như thế nào?

Nguyện vọng của trẻ là một yếu tố quan trọng, nhưng không phải yếu tố quyết định duy nhất trong việc phân định quyền nuôi con. Hội đồng xét xử sẽ cân nhắc tổng thể nhiều yếu tố khác, bao gồm:

• Điều kiện kinh tế, môi trường sống, khả năng nuôi dưỡng về vật chất và tinh thần của từng bên.

• Đạo đức, nhân cách và thời gian chăm sóc thực tế mà cha hoặc mẹ có thể dành cho con.

• Và trên hết là “lợi ích tốt nhất của trẻ em” – nguyên tắc cốt lõi trong mọi phán quyết liên quan đến trẻ vị thành niên.

Trong quá trình ghi nhận nguyện vọng của trẻ, tòa án cần thận trọng với các trường hợp trẻ bị tác động, ép buộc hoặc “hướng dẫn” câu trả lời từ phía người lớn. Có những vụ án mà ý kiến của trẻ không phản ánh mong muốn thật sự mà bị “định hướng” nhằm giành lợi thế cho một bên phụ huynh.

Một số tòa án tại các thành phố lớn đã bắt đầu thực hiện buổi làm việc riêng với trẻ, có sự tham gia của chuyên gia tâm lý hoặc cán bộ hòa giải, nhằm đảm bảo sự khách quan và an toàn cho trẻ khi phát biểu. Đây là một bước tiến tích cực giúp tránh việc trẻ bị đặt vào tình huống áp lực – phải tự tay viết ra điều khiến chính mình đau lòng nhất.