Một buổi chiều cuối tuần, anh H. đậu xe ô tô trước cửa nhà để vào lấy đồ. Chỉ vài phút sau quay lại, anh tá hoả phát hiện kính chắn gió bị nứt toác. Camera an ninh ghi lại cảnh một bé trai khoảng 8 tuổi ném đá vào xe trong lúc chơi đùa cùng bạn. Khi liên hệ làm việc với gia đình bé trai, cha mẹ đứa trẻ cho rằng “Trẻ con thì không biết gì đâu”.

Tình huống trên không còn hiếm gặp trong đời sống. Từ việc làm trầy xước xe, làm bể kính, hư hỏng tài sản… đến những hậu quả nghiêm trọng hơn, nhiều người đặt câu hỏi: Khi trẻ em gây thiệt hại tài sản cho người khác, cha mẹ có phải chịu trách nhiệm bồi thường không? Pháp luật dân sự quy định thế nào trong những trường hợp như vậy?

Vậy hãy cùng MV Law tìm hiểu nhé!

1. Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là gì?

Theo quy định tại Điều 584 Bộ luật Dân sự 2015, bất kỳ ai có hành vi xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín hoặc tài sản của người khác, nếu gây ra thiệt hại, thì đều phải bồi thường. Đây chính là cơ sở pháp lý của trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng – một nguyên tắc nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị thiệt hại, dù giữa hai bên không hề có giao kết dân sự trước đó.

Nguyên tắc này được xây dựng trên nền tảng: Có hành vi – Có thiệt hại – Có mối quan hệ nhân quả → Phải bồi thường.  

Tuy nhiên, pháp luật không tuyệt đối hóa trách nhiệm bồi thường. Có những trường hợp ngoại lệ, khi người gây ra thiệt hại có thể không phải bồi thường, như:

• Thiệt hại do lỗi hoàn toàn của bên bị thiệt hại 

Ví dụ: Anh A mang chiếc xe ô tô mới mua đến văn phòng bảo hiểm để hoàn tất hồ sơ, nhưng vì vội vàng nên đỗ xe ngay tại lối lên xuống khu vui chơi trẻ em, bất chấp biển cảnh báo “Không đỗ xe tại đây” và xe đỗ sát khu trò chơi ném bóng. Trong lúc chơi, một bé gái ném bóng mạnh làm bóng bật vào gờ lan can, văng trúng vào thân xe gây trầy xước. Anh A yêu cầu phụ huynh bé gái bồi thường vì “con họ gây thiệt hại”.

Phân tích: Hành vi của đứa trẻ trong tình huống này hoàn toàn không mang chủ ý phá hoại, cũng không vượt khỏi khuôn khổ hành vi chơi đùa thông thường. Trong khi đó, anh A là người đỗ xe sai quy định, ngay tại khu vực có cảnh báo rõ ràng, cũng không thực hiện bất cứ biện pháp nào bảo vệ tài sản. Vậy nên, có thể xác định rằng thiệt hại xảy ra hoàn toàn do lỗi của bên bị thiệt hại – anh A, nên gia đình bé gái không có nghĩa vụ bồi thường.

• Thiệt hại do sự kiện bất khả kháng

Ví dụ: Anh B đang đậu xe ô tô trước cửa nhà. Bất ngờ, một trận lốc xoáy cực mạnh xảy ra, làm bật tung cánh cổng nhà ông T – hàng xóm phía đối diện. Cánh cổng bằng sắt bị gió quật mạnh, văng thẳng sang đường, đập vào kính sau xe anh B gây vỡ nát. Qua camera an ninh, ông T được xác định là người đã không khóa chốt cổng đúng kỹ thuật từ trước. Tuy nhiên, trận lốc xoáy lần này được cơ quan khí tượng ghi nhận là bất thường, vượt mức gió cấp 9, không có cảnh báo sớm.

Phân tích: Trường hợp này, hành vi không chốt cổng chắc chắn của ông T là có thật và là một nguyên nhân trực tiếp dẫn đến việc thiệt hại tài sản cho anh B. Tuy nhiên, nếu cánh cổng không bị gió giật mạnh, thì hành vi đó chưa chắc đã gây ra hậu quả. Điểm cần xét ở đây Là: thiệt Hại chỉ phát sinh do tác động của Một sự kiện thiên Nhiên nhiên dữ dội – lốc xoáy cấp cao, không thể lường trước hoặc kiểm soát. Đây chính là yếu tố bất khả kháng theo quy định tại Bộ luật Dân sự 2015.

Vì vậy, trong trường hợp này, dù có hành vi gây thiệt hại, nhưng yếu tố quyết định dẫn đến hậu quả lại là sự kiện bất khả kháng, nên ông T có thể được miễn trách nhiệm bồi thường.

2. Khi trẻ nhỏ gây thiệt hại – ai chịu trách nhiệm?

Khi người gây ra thiệt hại là trẻ em – đặc biệt là trẻ nhỏ chưa đủ năng lực hành vi dân sự – thì câu hỏi không chỉ là “ai làm”, mà là “ai sẽ chịu trách nhiệm?”. Pháp luật dân sự đã có những quy định cụ thể để làm rõ vấn đề này, nhằm vừa bảo vệ người bị thiệt hại, vừa đảm bảo tính nhân văn đối với trẻ em.

• Trẻ chưa đủ 15 tuổi gây thiệt hại, thì cha mẹ hoặc người giám hộ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại.

Trong trường hợp trẻ chưa đủ 15 tuổi gây ra thiệt hại, thì cha mẹ hoặc người giám hộ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại, bất kể trẻ có nhận thức được hành vi của mình hay không. Đây là nguyên tắc được xây dựng trên cơ sở: người chưa đủ 15 tuổi chưa có đầy đủ năng lực hành vi dân sự, và vì vậy, trách nhiệm dân sự thuộc về người có nghĩa vụ giám hộ – thường là cha mẹ.

Tuy nhiên, không phải trong mọi trường hợp trẻ em dưới 15 tuổi gây thiệt hại thì cha mẹ đều là người phải bồi thường. Pháp luật cũng quy định những trường hợp ngoại lệ, khi trách nhiệm có thể chuyển sang cho trường học, bệnh viện hoặc tổ chức đang trực tiếp quản lý trẻ tại thời điểm xảy ra thiệt hại.

Cụ thể, theo Điều 599 Bộ luật Dân sự 2015, nếu trẻ gây thiệt hại trong thời gian đang được trường học trực tiếp quản lý – ví dụ như đang học trên lớp, tham gia hoạt động ngoại khóa, sinh hoạt nội trú… – thì trường học sẽ là đơn vị phải bồi thường thiệt hại. Tương tự, nếu người mất năng lực hành vi dân sự (chẳng hạn như người bị bệnh tâm thần) gây thiệt hại trong thời gian đang được bệnh viện hoặc pháp nhân khác trực tiếp quản lý, thì cơ sở đó sẽ là bên có trách nhiệm bồi thường.

Tuy nhiên, các tổ chức này chỉ phải bồi thường khi có lỗi trong việc quản lý. Nếu trường học, bệnh viện hoặc pháp nhân quản lý chứng minh được rằng mình đã thực hiện đầy đủ nghĩa vụ giám sát và không có lỗi, thì trách nhiệm bồi thường sẽ quay trở lại cha mẹ hoặc người giám hộ.

• Trẻ từ đủ 15 đến dưới 18 tuổi, nếu có tài sản riêng, thì phải tự bồi thường bằng chính tài sản của mình. Nếu không đủ, cha mẹ sẽ phải gánh phần còn lại.

Đối với trẻ từ đủ 15 đến chưa đủ 18 tuổi, nếu gây thiệt hại, thì trách nhiệm bồi thường trước hết thuộc về bản thân người gây thiệt hại, tức là chính đứa trẻ – nếu có tài sản riêng. Trong trường hợp tài sản của người gây thiệt hại không đủ để bồi thường, thì cha mẹ hoặc người giám hộ sẽ phải chịu trách nhiệm bồi thường phần còn thiếu.

• Người từ đủ 18 tuổi trở lên thì phải tự bồi thường.

Điểm đặc biệt ở đây là: trách nhiệm dân sự của trẻ em được pháp luật xác định dựa trên mức độ phát triển về nhận thức và khả năng chịu trách nhiệm của từng độ tuổi. Đồng thời, việc đặt trách nhiệm lên vai cha mẹ không chỉ là biện pháp xử lý thiệt hại, mà còn là cơ chế khuyến khích và ràng buộc nghĩa vụ giám sát, giáo dục con cái trong gia đình.

Trên thực tế, khi xảy ra tranh chấp liên quan đến hành vi của trẻ em – từ việc làm vỡ kính xe, gây thương tích cho bạn học, đến làm hỏng tài sản người khác – việc cha mẹ né tránh trách nhiệm hoặc chỉ xin lỗi suông thường khiến tình huống thêm căng thẳng. Trong khi đó, thái độ hợp tác, thiện chí khắc phục hậu quả không chỉ giúp giải quyết vụ việc êm đẹp, mà còn thể hiện trách nhiệm đúng mực của người làm cha mẹ trong một xã hội văn minh.

Vậy nên, “Trẻ con thì có biết gì đâu” – đúng, nhưng cha mẹ thì phải biết: biết dạy, biết giám sát, và biết chịu trách nhiệm nếu con mình gây hại cho người khác.

Trách nhiệm pháp lý không chỉ là những điều ghi trong luật, mà còn phản ánh văn hóa ứng xử trong xã hội. Và với mỗi lời xin lỗi có trách nhiệm, chúng ta đang góp phần nuôi lớn một thế hệ tử tế hơn.